Trống Thanh Thùy (Hà Tây)

Thời Pháp thuộc, thôn Rùa Hạ xã Thanh Thùy (Thanh Oai) có tên là Rùa đinh và Rùa trống, bởi người dân trong làng chuyên làm các loại đinh và làm trống.

Trải qua thời gian, nghề làm đinh đã được nâng lên một bậc thành các mặt hàng kim khí. Trước cơ chế thị trường, nhân dân trong làng lại có bước cải tiến máy móc để sản xuất các mặt hàng phụ tùng xe đạp, xe máy. Bắt đầu từ thôn Rùa Hạ, nay nghề đã lan ra tất cả các thôn trong xã. Duy có nghề làm trống trước kia ngày càng mai một, tưởng đã chuyển thành kỷ niệm “vang bóng một thời”…

Người đàn ông có dáng người thấp đậm Lê Ngọc Sở đang mải mê nắn vành cho chiếc trống được Sở VHTT Bắc Giang đặt. Làng Rùa có lẽ nay chỉ còn mình anh theo nghề này. Cả đời anh gắn bó với nghề làm trống tính đến nay dễ đã gần 30 năm. Mỗi chiếc trống được làm ra là bấy nhiêu tâm huyết anh dồn vào đó, ấy thế nhưng nghề này không phải lúc nào cũng có người, có nơi có nhu cầu làm trống. Nhớ nghề, yêu nghề nhưng không thể cứ làm mãi trống để… ngắm chơi, thế nên phần lớn thời gian anh đành giúp vợ con làm các công việc khác để kiếm tiền nuôi sống gia đình và sẵn sàng sản xuất trống bất cứ lúc nào khi có người đặt hàng.

Trước đây làm trống là một nghề khá nổi tiếng ở làng Rùa, người người làm trống, nhà nhà làm trống. Những chiếc trống “made in làng Rùa” theo chân người dân trong làng đi khắp trong nam ngoài bắc. Ngày đó, trống đã mang lại cho người làm nghề một cuộc sống khá giả, đàng hoàng. Làng Rùa nay vẫn còn thờ ông tổ làng nghề, tuy nghề xưa không còn được như trước nữa. Không biết có phải là do của nhà làm ra hay không mà đình làng rùa có trống to gần như nhất vùng.

Có lẽ đặc trưng của nghề hay tại bởi cơ chế thị trường mà nghề trống hiện nay đang bị mai một. Tìm về làng Rùa hôm nay chỉ thấy những máy móc, sắt thép. Dấu ấn của nghề trống chỉ thấp thoáng nơi góc sân, góc nhà của một số hộ yêu nghề ở những chiếc trống đang làm dang dở. Những người làm trống nổi tiếng của làng được xếp hạng “nghệ nhân” đều đã khuất núi, người còn sống như cụ Lê Ngọc Thân nay cũng đã ngoài trăm tuổi, tay không cầm được đục, được cưa nữa rồi. Phần vì làm trống có thu nhập thấp, phần bởi thị trường bó hẹp lại bị cạnh tranh của trống Nam Định và một số nơi khác nên người làm trống đang dần ít đi.

Làm trống là một công việc rất kén chọn người, không phải cứ ai muốn theo nghề cũng có thể trở thành thợ giỏi. Anh Lê Ngọc Sở cho biết: “Người làm trống cũng giống như một người nghệ sỹ, phải biết thẩm âm để xác định độ vang của trống. Trống đình, trống chùa lại làm khác trống dùng cho các đoàn ca múa”. Người làng Rùa thường làm trống bằng gỗ mít, bởi mít là thứ không bị mối mọt lại kêu to. Để lấy được gỗ mít nhiều khi họ phải đi tận Nghệ An hoặc miền Nam tìm kiếm. Da trâu để dùng làm mặt trống thường được cánh thợ lấy tận lò mổ, có khi là ở Lai Châu, Điện Biên. Bí quyết của người làm trống làng Rùa là da trâu cái không đẻ là lọai tốt nhất bởi nó vừa dai lại có tiếng kêu to và vang. Ngoài những bước làm cơ bản thì mỗi hộ làm trống đều có bí quyết riêng của mình mà không truyền cho người ngoài. Người làm trống thường bắt đầu làm từ tháng 8 để kịp cho dịp đầu xuân. Ngoài làm trống tại nhà nhiều người trong làng còn đi rong các nơi để “tiếp thị” theo kiểu “rao vặt” hòng tìm kiếm đối tác. Say sưa là thế, tâm huyết là thế nhưng trống không phải là thứ phục vụ cho sinh họat hàng ngày nên nhu cầu người dùng cũng có hạn. Những hộ làm “chuyên nghiệp” như anh Sở mỗi năm cũng chỉ làm vài chục chiếc, mà chủ yếu là trống phục vụ cho các tập thể và cho các ban nhạc… hiếu. Anh Sở nói: “Trước đây làng tôi từng làm trống to lắm, đường kính trung bình 1,5m, nay thì chỉ làm trống bé theo yêu cầu của khách thôi, gọi là làm cho có việc cho đỡ nhớ nghề. Thu nhập từ nghề ư? Bấp bênh lắm, chả bõ tính”. Là một trong những nơi làm trống có chất lượng tốt nhưng nay cả xã chỉ còn lại 2 hộ làm và chỉ làm khi có nhu cầu của khách nên giá thành rất cao, không cạnh tranh được với các nơi khác.

Trong khi nghề kim khí của làng đang cho thu nhập cao thì những người làm trống lại nhận được những cái nhìn rất dò xétcủa một số người bởi họ cho là dở hơi, nghề kia làm ra cả một đống tiền mà không làm lại theo nghề trống. Chính bởi thị trườngkhông rộng nên chỉ có ai yêu nghề mới sống được với nghề. “Là nghề của cha ôngđể lại nên tôi theo thôi. Truyền nghề ư? Có ai có nhu cầu truyền đâu mà truyền?” Anh Sở chua chát nói.

Trống Thanh Thùy từng có mặt tại Hội chợ du lịch làng nghề truyền thống của tỉnh và Hội chợ Nông nghiệp do Bộ Nông nghiệp tổ chức. Đây là hướng mở đểnhững người yêu nghề có cơ hội tìm kiếm thị trường, tìm kiếm khách hàng. Bên cạnh hướng đi của các cấp và sự nhạy bén trong khâu tiếp thị theo kiểu rao vặt của nhân dân, liệu trống làng Rùa có tìm lại dấu ấn.